Halitoza – rodzaje, przyczyny i leczenie

Nieprzyjemny zapach z ust towarzyszący nam o poranku nie jest powodem do obaw. Co jednak w sytuacji, gdy jest on wyczuwalny przez cały czas, pomimo prawidłowej higieny jamy ustnej? Halitoza, chociaż stanowi z pozoru niewielki dyskomfort, nie jest objawem który można zlekceważyć, ponieważ u jego podłoża mogą leżeć poważne problemy zdrowotne. 

Co to jest halitoza?

Halitoza to medyczne określenie na nieprzyjemny zapach z ust (ang. bad breath), który może być wyczuwany przez osobę dotkniętą tą dolegliwością i/lub osoby z jej otoczenia. Badania szacują, że problem ten dotyczy od 20% do 50% procent populacji. Jej występowanie może wiązać się ze zwiększonym dyskomfortem, poczuciem lęku i spadkiem pewności siebie. Jej przyczyną są najczęściej choroby zębów i przyzębia, a także nieprawidłowa higiena jamy ustnej. Może być również objawem patologii w obrębie układu oddechowego, przewodu pokarmowego lub zaburzeń metabolicznych.

Rodzaje halitozy

Podstawowa klasyfikacja dzieli halitozę na:

• prawdziwą (przykry zapach z ust jest obiektywnie wyczuwalny):
  • fizjologiczną
  • patologiczną
• rzekomą (zapach jest odczuwany przez pacjenta, ale nie jest wyczuwalny przez inne osoby oraz nie stwierdza się nieprawidłowości w badaniu halimetrem).

Wyróżnia się również halitofobię: lęk i niepokój, związany z przekonaniem o występowaniu nieprzyjemnego zapachu z ust, podczas gdy nie ma to miejsca w rzeczywistości.

Przyczyny halitozy

Przyczyną najczęściej występującej halitozy, czyli jej fizjologicznego wariantu, jest rozkład zalegającej w ciągu nocy śliny, resztek jedzenia oraz komórek nabłonka błon śluzowych jamy ustnej przez bakterie, bytujące przede wszystkim na języku. Charakterystyczną cechą halitozy fizjologicznej jest fakt, że ustępuje po umyciu zębów, posiłku lub wypiciu napoju. Nieprzyjemny zapach może wystąpić również po spożyciu niektórych produktów spożywczych, np. czosnku i cebuli, jednak zwykle ustępuje po kilku godzinach. Może być on również skutkiem palenia tytoniu, bądź spożywania alkoholu – w tym wypadku rozwiązaniem jest rezygnacja z używek.

Około 85% przyczyn halitozy patologicznej dotyczy chorób jamy ustnej i gardła. Niedostateczna higiena jamy ustnej sprzyja nadmiernemu rozrostowi flory bakteryjnej, w skład której wchodzą między innymi bakterie Gram-ujemne, produkujące lotne związki siarki odpowiadające za nieprzyjemny zapach. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci noszący protezy i aparaty ortodontyczne, ponieważ mogą się pod nimi gromadzić resztki pokarmowe, stanowiące podłoże do rozwoju bakterii. Stanami, które skutkują wzmożonym stężeniem związków siarki w wydychanym powietrzu, są również:

• zapalenie dziąseł,
• paradontoza,
• otwarta zgorzel miazgi,
• owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej,
• zapalenie migdałków.

Halitoza jest również objawem stanów związanych z suchością jamy ustnej i zmniejszonym wydzielaniem śliny (kserostomii): zespołu Sjögrena, uszkodzeniu ślinianek podczas radioterapii, u pacjentów leczonych diuretykami (lekami moczopędnymi).

Zdecydowanie rzadziej zdarza się, że halitoza jest wywołana chorobami zlokalizowanymi poza jamą ustną, np.:

• w jamie nosowej – zapalenie zatok przynosowych, ciało obce w przewodzie nosowym (szczególnie u dzieci), nowotwory,
• w dolnych drogach oddechowych – rozstrzenie oskrzeli z zaleganiem ropy, nadkażenie grzybicze, ropień płuca, martwica i rozpad tkanek nowotworowych w raku płuca,
• w przewodzie pokarmowym – uchyłkowatość przełyku (uchyłek Zenkera), achalazja (zaburzenie funkcjonowania dolnego zwieracza przełyku), rak przełyku, rak żołądka, zarzucanie treści pokarmowej z żołądka (np. w chorobie refluksowej przełyku – GERD).

Charakterystyczny, nieprzyjemny zapach może stanowić ważny objaw w przebiegu innych chorób, należą do nich np.:

• mocznica (w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek) – zapach amoniaku,
• niewydolność wątroby – zapach kojarzony z zepsutymi jajkami, rybami, stęchlizną,
• kwasica ketonowa (np. w źle leczonej cukrzycy) – zapach acetonu.

W przypadku halitozy rzekomej problem nieprzyjemnego zapachu może mieć zupełnie inne podłoże i wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania zmysłów węchu i smaku, wywołanym uszkodzeniem receptorów obecnych w kubkach smakowych i nabłonku węchowym. Z kolei halitofobia stanowi zaburzenie natury psychicznej.

Leczenie halitozy u stomatologa i w domu

W domowej profilaktyce halitozy, tak jak w przypadku innych stanów związanych ze zdrowiem jamy ustnej, kluczowe znaczenie ma odpowiednia higiena:

• dokładne mycie zębów, najlepiej po każdym posiłku,
• czyszczenie przestrzeni międzyzębowych nicią dentystyczną,
• usuwanie nalotu z języka (przy użyciu szczoteczki lub specjalnej skrobaczki),
• płukanie jamy ustnej płynem zawierającym substancje o działaniu przeciwbakteryjnym (np. chlorheksydynę).

Dodatkowo warto zaprzestać palenia tytoniu, spożywania alkoholu (może powodować nadmierną suchość błon śluzowych) oraz ograniczać produkty negatywnie wpływające na oddech (czosnek, cebulę). W celu zapewnienia odpowiedniego nawodnienia i wydzielania śliny należy pić co najmniej 1,5 litra wody dziennie. Korzystne może być również żucie bezcukrowej gumy, o smaku miętowym, co pomaga stymulować ślinianki oraz odświeża oddech.

Jeśli halitoza występuje pomimo prawidłowej higieny jamy ustnej, koniecznie należy zgłosić się do stomatologa, który zidentyfikuje i wyleczy problemy w zakresie zębów, przyzębia i dziąseł. Podczas badania oraz zadając odpowiednie pytania pacjentowi, ma on również możliwość, aby rozpoznać przyczyny halitozy leżące poza jamą ustną i skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty, najczęściej laryngologa.

Halitoza rzekoma wymaga w pierwszej kolejności konsultacji neurologicznej, w celu wykluczenia zaburzeń zmysłu węchu i smaku. W przypadku halitofobii leczenie powinno odbywać się pod kontrolą lekarza psychiatry.

Źródła:

Gajewski P. Interna Szczeklika Mały Podręcznik 2019/2020. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.

Kapoor U, Sharma G, Juneja M, Nagpal A. Halitosis: Current concepts on etiology, diagnosis and management. Eur J Dent. 2016;10(2):292-300.